Lịch sử hoạt động Type 95 Ha-Go

Khi Kiểu 95 được đưa vào chiến đấu, nó là một trong những kiểu xe tăng hạng nhẹ tốt nhất thế giới, được trang bị một pháo 37mm và sử dụng động cơ diesel.[8] Trong khi đó những kiểu xe tăng hạng nhẹ của quân đội Hoa Kỳ sản xuất năm 1940 như M2A4 chỉ được trang bị súng máy và sử dụng động cơ xăng.[13] Trong lý thuyết quân sự của quân đội các nước ở thập niên 1930, xe tăng và xe tăng hạng nhẹ chỉ được dùng chủ yếu để yểm trợ cho bộ binh[14] hoặc để trinh sát hay tấn công bất ngờ. Những chiếc Kiểu 95 có thể đủ sức đối đầu với những chiếc xe tăng hạng nhẹ Hoa Kỳ M3 Stuart, bắt đầu được đưa vào sản xuất từ năm 1941.[15] Trong khi đó Quân đội Anh lại mắc sai lầm chiến lược về khả năng hoạt động của xe thiết giáp ở Đông Nam Á dẫn đến các thuộc địa của Anh là Mã LaiMiến Điện không có xe tăng để chiến đấu vào tháng 12 năm 1941.[16][17]

Người Nhật biết rằng Quân đội Hoa Kỳ đã có kinh nghiệm ở chiến trường Philippines ít nhất từ năm 1900 còn căn cứ Singapore của Anh đã có từ thập niên 1840; chứng tỏ cả hai quân đội này đều có kinh nghiệm chiến đấu trong rừng già ít nhất là 100 năm. Tuy nhiên cả người Mỹ lẫn người Anh đều tin rằng xe tăng không thể chiến đấu trong rừng già.[18] Ngoài ra, Lục quân Nhật Bản còn phải chú ý Liên Xô và Trung Quốc, và chưa bao giờ tiến hành một chiến dịch tấn công nào ở địa hình rừng già.[7] Đối diện với những khu rừng già khó có thể qua được, hai quân đội đầy sức mạnh và kinh nghiệm, đồng thời không có kinh nghiệm chiến đấu trong rừng già, tuy nhiên những chiếc xe tăng Kiểu 95 đã dẫn đầu cuộc tấn công của quân Nhật đánh chiếm Singapore ngày 15 tháng 2 và Corregidor vào tháng 4 năm 1942.[19] Kiểu 95 chứng tỏ là một kiểu xe tăng hạng nhẹ cực kỳ thành công trong thời gian đầu của Chiến tranh Thái Bình Dương cho đến giữa năm 1942. Ví dụ như địa hình rừng già ẩm ướt đã không thể ngăn 12 chiếc Kiểu 95 tấn công phá tan phòng tuyến Jitra ngày 11 tháng 12 năm 1941 trong trận Mã Lai. Tuy nhiên, trong trận Trận Muar vào tháng 1 năm 1942, những người lính Úc chỉ sử dụng vũ khí chống tăng cá nhân đã tiêu diệt được 9 xe tăng Nhật.[20]

Khalkhin Gol (Nặc Môn Khâm) 1939

Một chiếc Ha-Go Kiểu 95 bị Hồng quân Liên Xô chiếm được sau trận Khalkhin Gol

Do tin rằng Hồng quân Liên Xô đang rút lui khỏi Khalkhin Gol (Nặc Môn Khâm),[21], bộ tư lệnh Lục quân Nhật tại Mãn Châu đã điều Quân đoàn Xe tăng I, dưới sự chỉ huy của trung tướng Masaomi Yasuoka đến Nặc Môn Khâm nhằm mục đích cắt đứt đường rút quân của Hồng quân tại sông Halha (sông Khalkhin Gol).[22] Sau hai ngày di chuyển bằng tàu hoả, quân đoàn xe tăng số 1 cho bốc dỡ hai trung đoàn tăng số 3 và 4 xuống Arshaan tại Mãn Châu vào ngày 22 tháng 6 năm 1939. Trong khi trung đoàn 3 chủ yếu là các xe tăng hạng trung Kiểu 89 đã lỗi thời thì trung đoàn 4 do đại tá Yoshio Tamada chỉ huy có 35 chiếc xe tăng hạng nhẹ Kiểu 95, 8 chiếc Kiểu 89 và 3 chiếc xe tăng siêu nhẹ Kiểu 94.[23]

Trong khi đó, chỉ huy mới của Hồng quân là tướng Georgi Konstantinovich Zhukov được điều đến Nặc Môn Khâm vào tháng 6 năm 1939.[24] Ông đã sử dụng các xe tăng hạng nhẹ BT-5BT-7[25]; kết hợp chúng vào lực lượng pháo binh, bộ binh và thiết giáp để tấn công.[26] Mặc dù cùng là xe tăng hạng nhẹ, cùng số lượng kíp lái và kích thước, xe tăng BT nặng gần gấp đôi Kiểu 95, đến 13,8 tấn.[25][27] Tuy nhiên nó dễ bị các lực lượng Nhật Bản sử dụng bom xăng tiêu diệt do dùng động cơ xăng.[28][29] Tuy người Nhật không đánh giá cao xe tăng Nga, pháo 45mm của xe tăng BT với tốc độ đạn hơn 600m/giây và từ khoảng cách 1.000 m đủ sức xuyên thủng xe tăng Nhật (trong khi pháo 37mm của Kiểu 95 chỉ có tầm bắn hiệu quả thấp hơn 700 m[30]); Một sĩ quan xe tăng Kiểu 95 mô tả, "...không lâu sau khi thấy ánh sáng loé lên, xe tăng chúng tôi đã bị xuyên thủng một lỗ ! Họ còn bắn rất chính xác !"[31]

Ngày 2 tháng 7 năm 1939, vào lúc 6 giờ 10 phút chiều, đại tá Tamada chỉ huy trung đoàn xe tăng số 4 với nhiều chiếc xe tăng Kiểu 95 cơ động hơn phía trước trung đoàn xe tăng số 3[32] dẫn đầu cuộc tấn công của quân đoàn xe tăng số 1 vào lực lượng Hồng quân tại Khalkhin Gol.[33] Trong khi trung đoàn xe tăng số 3 đã vượt qua hoả lực pháo Hồng quân sau gần 2 giờ, trung đoàn xe tăng số 4 để tránh trận địa pháo Hồng quân đã tiến về phía đông nam thay vì hướng nam như dự kiến, do đó đã đụng độ quân Nga ở tây nam hồ Uzuru.[34] Quan sát thấy vị trí pháo của quân Nga, đại tá Tamada quyết định tấn công vào ban đêm bằng xe tăng mặc dù các xe tăng Nhật không có thiết bị và cũng không có kinh nghiệm đánh đêm.[35] Khoảng 11 giờ đêm, trung đoàn tăng số 4 tiến vào mục tiêu với khoảng cách 6m giữa những chiếc tăng và 30m giữa các đơn vị bộ binh.[36] Hệ thống radio hoạt động không hiệu quả khiến các xe tăng phải ra hiệu bằng cờ hoặc cử chỉ là chính, tầm quan sát từ chỗ ngồi của trưởng xe ra bên ngoài bị hạn chế do đó tháp pháo được mở ra, điều này khiến cho khi mưa trút xối xả xuống làm cho các trưởng xe khó thở và không thể mở mắt.[37] Nhờ có sấm chớp mà quân Nhật có thể nhìn thấy các vị trí của quân Nga. Tuy nhiên, khi đến gần, sấm chớp đã làm quân Nga trông thấy những chiếc xe tăng Kiểu 95 đang tiến đến, phòng tuyến Hồng quân ngay lập tức khai hoả bằng đại liên, súng cối, pháo, xe tăng BT-7 và pháo chống tăng.[38] Tuy nhiên, vì phạm vi quá gần, các pháo thủ Nga không thể bố trí các nòng súng của họ đủ thấp để tấn công xe tăng nên đã không trúng mục tiêu.[37] Lúc 0 giờ 20 sáng, đại tá Tamada ra lệnh trung đoàn 4 tấn công và đến 2 giờ sáng đã vượt qua phòng tuyến Nga hơn 900m và tiêu diệt 12 khẩu pháo.[39]

Kết quả cuối cùng là quân đoàn xe tăng I mất một chiếc xe tăng Kiểu 95, hai người chết (một sĩ quan và một lính tuyển mộ) và 8 người bị thương; trung đoàn 4 đã sử dụng tổng cộng 1.100 quả đạn pháo 37mm và 129 quả đạn pháo 57mm, 16.000 viên đạn súng máy. Tướng Yasuoka Masaomi báo cáo "cuộc tấn công chớp nhoáng bằng xe tăng của chúng ta đã làm cho quân địch khiếp vía và lo sợ."[40] Trong số 73 xe tăng hạng nhẹ và trung của Nhật tham gia cuộc tấn công này, 13 chiếc đã bị đạn pháo Nga phá hủy hoàn toàn, 14 chiếc được sửa chữa sau khi đưa về đại tu và 17 chiếc khác thì sửa chữa ngay trên chiến trường.[41]

Tuy nhiên, trong trận Khalkhin Gol, những nhược điểm của xe tăng Nhật cũng được phơi bày. Tầm bắn, khả năng xuyên giáp hoàn toàn kém so với các xe tăng BT và T-26 của Liên Xô[42]; tốc độ và giáp mỏng[30]; tiếng động cơ ồn.[43] Do đó sau một vài thành công ban đầu, xe tăng Nhật đã phải chịu tổn thất lớn và không thành công được bao nhiêu.[29]

Những cuộc đối đầu đầu tiên với xe tăng Mỹ

Một chiếc Ha-Go Kiểu 95 bị sa lầy tại vịnh Milne

Xe tăng Nhật và Mỹ đã đối đầu lần đầu tiên trong Chiến tranh thế giới thứ hai khi những chiếc Kiểu 95 của trung đoàn xe tăng 4 gặp một trung đội tăng Mỹ, bao gồm năm chiếc xe tăng hạng nhẹ M3 Stuart từ "đại đội" B, trung đội tăng 192 ngày 22 tháng 12 năm 1941; phía bắc Damortis trong cuộc rút lui về Bataan.[44] Cả M3 và Kiểu 95 đều trang bị pháo 37mm nhưng M3 được bọc giáp dày hơn trên tháp súng và sườn, đến 32mm[45] trong khi Kiểu 95 chỉ có 12mm; Tuy nhiên, Kiểu 95 đã giành chiến thắng trong ngày hôm đó. Nguyên nhân về sau được biết dựa trên những nghiên cứu quân sự sau chiến tranh về chiến thuật xe tăng năm 1945, lợi thế trong đấu tăng sẽ thuộc về bên nào thấy đối phương và tấn công trước.[46]

Ngày 6 và 7 tháng 6 năm 1942, Lực lượng Đổ bộ Hải quân Đặc biệt của quân Nhật đã đổ bộ lên quần đảo Kiska trong chiến dịch đánh chiếm quần đảo Aleutian. Cuộc đổ bộ này có mặt những chiếc xe tăng Kiểu 95 từ trung đoàn xe tăng số 11, do đó đã trở thành những chiếc xe tăng duy nhất của "kẻ thù" có mặt trên đất Bắc Mỹ.[47] Sau trận đánh, hai chiếc Kiểu 95 bị chiếm đã được đưa đến Maryland để nghiên cứu và kiểm tra.

Hai chiếc Kiểu 95 cũng được đưa đến yểm trợ cho cuộc đổ bộ của quân Nhật tại vịnh Milne vào cuối tháng 8 năm 1942. Ban đầu chúng đã đạt được thành công nhất định trước bộ binh Úc chỉ trang bị vũ khí nhẹ, còn bom dính thì không sử dụng được do thời tiết. Tuy nhiên, mặc dù đã cho thấy khả năng chiến đấu trong rừng già Mã Lai, những chiếc xe tăng này đã lún sâu trong bùn do mưa kéo dài nhiều ngày tại vịnh Milne. Cả hai đều bị sa lầy và bị bỏ lại sau nhiều ngày đổ bộ.

1942-1945

Một chiếc Kiểu 95 tại TarawaMột chiếc Kiểu 95 bị tiêu diệt tại Tinian

Tháng 8 năm 1942, quân Mỹ bắt đầu cuộc phản công tại Guadalcanal. Lính thủy đánh bộ Hoa Kỳ cho đều động Đại đội Xe tăng số 1, chỉ trang bị duy nhất những chiếc M2A4.[48] Mặc dù M2A4 mới hơn Kiểu 95 năm năm, nó là kiểu xe tăng Mỹ gần nhất với Kiểu 95 về giáp và hoả lực với giáp dày 25mm[49] và trang bị pháo 37mm. Tại New Guinea, vào tháng 9 năm 1942, pháo 37mm của Ha-Go đã không thể xuyên thủng lớp giáp của xe tăng Matilda Anh trong khi lớp giáp của nó thì lại quá mỏng.

Khi quân Mỹ tiến hành phản công trên mặt trận Thái Bình Dương, tình hình chiến sự ngày càng bất lợi cho quân Nhật. Những chiếc Ha-Go Kiểu 95 giờ đây đã hoàn toàn trở nên lỗi thời và có thể bị đe dọa bởi vũ khí chống tăng của Mỹ như bazooka, xe tăng M3 Lee, M4 Sherman và cả súng máy 12,7mm.[50] Ha-go giờ đây được sử dụng cho các cuộc phản công vào phòng tuyến quân Mỹ hay dùng làm boong ke pháo bọc giáp mỏng.

Tuy nhiên do số lượng quá ít nên số tăng này dễ dàng bị tiêu diệt (tại Tarawa là 7 chiếc, tại đảo Parry là 3 chiếc). Trong Trận Saipan, những chiếc Ha-Go đã sử dụng vào cuộc tấn công lính thủy đánh bộ Mỹ vào rạng sáng ngày 16 tháng 6, nhưng đã bị tiêu diệt bởi hỏa lực chống tăng. Một số lượng xe tăng lớn hơn đã được huy động trong cuộc tấn công lớn nhất bằng xe tăng của quân Nhật tại Thái Bình Dương, bắt đầu vào lúc 2 giờ sáng ngày 17 tháng 6 nhưng cả Ha-Go lẫn Chi-Ha đều yếu ớt trước vũ khí chống tăng nên chỉ có 12 chiếc xe tăng của quân Nhật thoát được.[50]

Trong Trận Guam ngày 21 tháng 7, 10 chiếc Kiểu 95 đã bị bazooka hoặc xe tăng M4 tiêu diệt. 7 chiếc khác bị tiêu diệt trong Tinian ngày 24 tháng 7, và 15 chiếc khác trong Trận Peleliu ngày 15 tháng 9. Tại Philippines, ít nhất 10 chiếc đã bị phá huỷ trong các cuộc giao tranh tại Leyte và 19 chiếc tại Luzon. Trong Trận Okinawa, quân Nhật chỉ có 13 chiếc Kiểu 95 và 14 chiếc Kiểu 97 thuộc trung đoàn xe tăng số 27 phải đối đầu với 800 xe tăng Mỹ.[50] Hầu hết số xe tăng này đã mất trong cuộc phản công bất thành của quân Nhật ngày 5 tháng 5.

Chiến trường Trung Quốc - Miến Điện - Ấn Độ

Năm 1942, lục quân Nhật tiến vào Miến Điện rồi sau đó tiến vào Ấn Độ. Những chiếc xe tăng hạng nhẹ Kiểu 95 thuộc trung đoàn xe tăng số 14 chỉ huy cuộc tấn công này và đụng độ những chiếc M3 Stuarts của quân Anh. Khi quân Anh rút về Ấn Độ, quân Nhật tịch thu được thêm một số chiếc M3. Tuy nhiên đến năm 1944, trung đoàn xe tăng 14 đã bị tiêu diệt do bị quân Anh cắt đường tiếp liệu và cuộc tấn công của người Nhật đã dừng lại tại Imphal, Ấn Độ.[51][52]

Chiến dịch Bão tháng Tám

Trong Chiến dịch Bão tháng Tám, Hồng quân Liên Xô đã huy động hơn 5.000 xe thiết giáp, hơn cả Trận Kursk trong khi phía Nhật chỉ có 2 lữ đoàn tăng. Kết quả là Hồng quân đã chiếm được 369 xe tăng và 35 xe thiết giáp Nhật trong toàn bộ chiến dịch.

Ha-Go Kiểu 95 đã tham gia vào trận đấu tăng cuối cùng của quân đội Nhật vào ngày 18 tháng 8 năm 1945 khi 25 chiếc Ha-Go và 39 chiếc Chi-Ha thuộc Trung đoàn Xe tăng 11 đã kháng cự Hồng quân đánh chiếm đảo Shimushu thuộc Quần đảo Kuril. Mặc dù Nhật Bản đã đầu hàng nhưng chính quyền Tokyo vẫn cho phép lực lượng trên đảo phòng thủ nếu bị tấn công. Đại tá Ikeda, trung đoàn trưởng đã quyết định cho xe tăng tấn công ngay bãi biển, và bị pháo chống tăng của Liên Xô diệt 21 xe tăng nhưng Hồng quân cũng mất vài trăm lính. Chiến sự tại đây kéo dài cho đến ngày 20 tháng 8.[53]

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai

Sau khi chiến tranh kết thúc, hàng trăm chiếc Kiểu 95 còn lại bị bỏ lại tại Trung Quốc. Những chiếc xe tăng Nhật bị Hồng quân Liên Xô chiếm đã được chuyển giao cho Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc. Đến cuối năm 1949, Quân Giải phóng đã có tổng cộng 349 xe tăng, trong đó chủ yếu là Ha-Go Kiểu 95, Chi-Ha Kiểu 97 và một số tăng Mỹ chiếm được từ quân đội Quốc dân. Một số chiếc được chuyển đến Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên cho quân đội nước này tập luyện. Lực lượng Pháp trở lại Đông Dương cũng sử dụng những xe tăng Kiểu 89 và 95 tại Phnom Penh, Campuchia trước khi nhận được những khí tài hiện đại hơn từ Pháp.[54]

Liên quan

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Type 95 Ha-Go http://www.awm.gov.au/cms_images/histories/20/chap... http://books.google.com/books?id=3m-TIp1hToEC&prin... http://science.howstuffworks.com/type-95-ke-go-lig... http://www.lonesentry.com/articles/ttt/japanese-li... http://www.onwar.com/tanks/japan/ft95hago.htm http://www.thetankmaster.com/ENGLISH/AFV/ha-go_r.a... http://www.wwiivehicles.com/japan/tanks-light/type... http://www.youtube.com/watch?v=dhyGPxc4gQY http://www.military.cz/panzer/tanks/japan/hago/ind... http://www.historyofwar.org/articles/weapons_type_...